Το ογκώδες αλλά επιβλητικό συγκρότημα με τη βαριά νεοβυζαντινή αυστηρότητα του περνά μάλλον απαρατήρητο για τους Γιαννιώτες. Ελάχιστες μελέτες και έρευνες έγιναν για το κτήριο αυτό.
Και όμως! Η Καπλάνειος Σχολή , που κτίστηκε το 1926,συγκαταλέγεται στα άριστα δείγματα της νεοβυζαντίνης τεχνοτροπίας. Δημιουργός της ο Περικής Μελίρρυτος στην εποχή της ωριμότητας του. Είναι άγνωστο γιατί ο αρχιτέκτονας εγκατέλειψε τον προσφιλή του νεοκλασικού ρυθμού και αναζήτησε έμπνευση από τη παρεξηγημένη βυζαντινή παράδοση.
Η Καπλάνειος έχει περίεργη δομή. Η εξωτερική τοιχοποιία δεν παρουσιάζει επιμελημένη σύνθεση. Την αποτελούν ακανόνιστοι λευκοί λίθοι και ισχυρό κονίαμα για συνθετικό υλικό. Ο Μελίρρυτος, όμως, πρόσεξε ιδιαίτερα το σχεδιασμό των επί μέρους στοιχείων, επιτυγχάνοντας μια παράξενη αντίθεση: η κυρίως είσοδος με τα υπερκείμενα ανοίγματα, τα εκκλησιακά σχεδόν παράθυρα, οι ενδιάμεσες ζώνες και το γείσωμα αποτελούν πραγματικά κομψοτεχνήματα. Οι κέραμοι των τόξων συνδυάζονται θαυμάσια με τους πέτρινους βυζαντινούς κιονίσκους που κοσμούνται με ανάγλυφα κιονόκρανα και βάσεις
Τα παράθυρα της Καπλανείου με το τοξοτό υπέρθυρο έχουν έντονο εκκλησιαστικό χαρακτήρα και συνδέονται μεταξύ τους με κεραμική ή διακοσμητική ταινία στο ύψος των γεννέσεων των τόξων, η οποία περιέχει τους τοίχους του κτιρίου
Η εντυπωσιακή κεντρική είσοδος της Καπλανείου Σχολής με τους διπλούς βυζαντινούς κίονες και τα εκκλησιαστικού τύπου παράθυρα. Πολλοί θεωρούν ότι το αντιπροσωπευτικό βυζαντινίζον κτίριο στην Ελλάδα είναι το Οφθαλμιατρείο των Αθηνών που βρίσκεται στην οδό Πανεπιστημίου, την κατασκευή του οποίου άρχισε ο Χριστιανός Χάνσεν το 1847 και ολοκλήρωσαν οι αρχιτέκτονες Λύσσανδρος Καυταντζόγλου. Το 1854, και Γεράσιμος Μεταξάς το 1868. Αυτή η άποψη, όμως, μπορεί να αναθεωρηθεί, αν γίνει σύγκριση του Οφθαλμιατρείου με την Καπλάνειο Σχολή, η οποία σαφώς υπερτερεί του όμορφου κτιρίου των Αθηνών σε ύφος και συνέπεια προς τη βυζαντινή αρχιτεκτονική παράδοση.
Το σχολικό συγκρότημα φέρει το όνομα του εθνικού ευεργέτη Ζώη Καπλάνη (1736-1806), την πέρασε τα παιδικά του χρόνια σε απύθμενη πενία, η οποία ήταν και ο λόγος που οι συγχωριανοί του τον επονόμασαν “πικρο-Ζώη”. Εκδιώχτηκε από το πατρικό του σπίτι, που ήταν στο Γραμμένο, από τη μητριά του και απένταρος κατέφυγε στα Γιάννενα, όπου την πρώτη νύκτα εξαντλημένος αποκοιμήθηκε έξω από την πόρτα του μεγαλεμπόρου Παναγιώτη Χατζή-Νίκου. Το επόμενο πρωί ο οικοδεσπότης λυπήθηκε το συσπειρωμένο στο κατώφλι του Ζώη και τον συμπεριέλαβε στο υπηρετικό του προσωπικό. Η εξέλιξη του Καπλάνη ήταν ραγδαία. Από τη φύση του φιλομαθής καταγινόταν τα βράδια, κάτω από το φως μικρής λυχνίας, στη μάθηση ανάγνωσης και γραφής. Γρήγορα ο Χατζή-Νίκος τον έκανε συνέταιρο και ίδρυσαν μαζί εμπορικά καταστήματα γουναρικών στο Βουκουρέστι, τη Νίζνα της Ρωσίας και το 1771 στη Μόσχα, όπου και εγκαταστάθηκε οριστικά ο ηπειρώτης ευεργέτης.
Σε σύντομο χρόνο ο Καπλάνης σχημάτισε αμύθητη περιουσία. Όταν, το 1798, πληροφορήθηκε ότι η Μαρούτσειος Σχολή των Ιωαννίνων έπαυσε να λειτουργεί από έλλειψη πόρων, έσπευσε αμέσως να ιδρύσει νέα, την Καπλάνειο, την οργάνωση και διεύθυνση της οποίας ανέθεσε στο Διδάσκαλο του Γένους Αθανάσιο Ψαλίδα. Για τον εμπλουτισμό μάλιστα της βιβλιοθήκης απευθύνθηκε στον Αδαμάντιο Κοραή, που ζούσε στο Παρίσι.
Με τη διαθήκη του κληροδότησε ολόκληρη την περιουσία του στις εκκλησίες και στο νοσοκομείο των Ιωαννίνων, ενώ διέθεσε σημαντικά ποσά για τη Μεγάλη του Γένους Σχολή, την Πατμιάδα Σχολή, την Αθωνιάδα Σχολή, το Νοσοκομείο Νίνζας και τους φυλακισμένους των Ιωαννίνων.
Το αρχικό κτίριο της Καπλανείου Σχολής δεν διασώθηκε. Το υπάρχον μέγαρο χτίστηκε με χρήματα σχεδόν εξ ολοκλήρου προερχόμενα από το κληροδότημα των Ζωσιμάδων. Σήμερα στο κτίριο στεγάζεται το 1ο Δημοτικό Σχολείο.
Ζωής Καπλάνης
Γεννήθηκε το 1736 στο χώριο Γραμμένο και σε μικρή ηλικία κατέφυγε ορφανός στα Ιωάννινα. Εκεί γνώρισε με τον Παναγιώτη Χατζινίκο, τον οποίο ακολούθησε στο Βουκουρέστι και εργάστηκε μαζί του πρώτα ως βοήθος και αργότερα ως συνεταίρος. Το 1774 εγκαταστάθηκε οριστίκα στη Mόσχα, όπου ως έμπορος απέκτησε μεγάλη περιουσία χάρη στην εργατικότητα και το οικονομικό του πνεύμα. Από εκεί ξεκίνησε η αγαθοποιός δράση του .Ενίσχυσε οικονομικά το νοσοκομείο των Ιωαννίνων, τη Μεγάλη του Γένους Σχολή κ.ά. Δημιούργημά του είναι η Καπλάνειος Σχολή , όπως μετονομάστηκε η Μαρούτσειος Σχολή από το 1805, όταν δέχθηκε την οικονομική ενίσχυση του Ηπειρώτη ευεργέτη. Η Καπλάνειος με την παρουσία του Αθανασίου Ψαλίδα εξελίχθηκε στο σημαντικότερο εκπαιδευτήριο των Ιωαννίνων την εποχή του Αλή πασά. Η Σχολή καταστράφηκε από πυρκαγιά το 1820, αλλά ξαναχτίστηκε (χάρη στο κληροδότημα του Ζώη Καπλάνη) και σήμερα στεγάζει δημοτικά σχολεία των Ιωαννίνων. Με τη διαθήκη του κληροδότησε ποσά στη γενέτειρά του, στην Πατμιάδα Σχολή, στην Αθωνιάδα και σε άλλα φιλανθρωπικά έργα.Πέθανε στη Μόσχα το 1806 και θάφτηκε εκεί στο ονομαστό μοναστήρι της Παναγιάς των Δονσκόι. Ο ανώνυμος της Ελληνικης Νομαρχίας αναφέρεται εμμέσως στον Ζωή Καπλάνη, εκφράζοντας την ευγωμοσύνη του σε αυτόν για την άνθηση των γραμμάτων στην Ελλάδα. Ο Άνθιμος Γαζής αφιέρωσε σε αυτόν την έκδοση της Γεωγραφίας του Μελετίου το 1807.
φωτογραφίες μαθητών
Ομάδα μαθητών: Κατερίνα Γ., Αλέξανδρος Α., Θέμης Μ., Άρια Μπ., Ευαγγελία Ψ.
Πηγές:
ΙΩΑΝΝΙΝΩΝ ΕΓΚΩΜΙΟ, το παρελθόν που δεν χάθηκε, ΑΝΑΣΤΑΣΙΟΣ Ι. ΠΑΠΑΣΤΑΥΡΟΣ, ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΔΩΔΩΝΗ, 1998
η εκπαιδευτικός Πληροφορικής του σχολείου: Σπυρονίκου Αικατερίνη ΠΕ86